الزامات توسعه شهرهای دانش بنیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

2 استادیار گروه جامعه‌شناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

چکیده

هدف: کاربرد دانش یکی از منابع کلیدی پایدار نمودن رشد و توسعه است و در مباحث رشد و توسعه کشورها، دانش به­عنوان مزیت رقابتی برای مباحث اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به­شمار می­آید. بنابراین، توسعه شهرهای دانش­بنیان، رویکردی است که کاربرد دانش و اطلاعات در آن اهمیت بالایی داشته و اقتصاد، تولید، اشتغال و رشد همه­جانبه مبتنی بر آن شکل گرفته و سرمایه‌گذاری در حوزه­های مرتبط با دانش مورد توجه کشورهای توسعه­یافته قرار گرفته است. این پژوهش باهدف شناسایی مولفه­های توسعه شهرهای دانش­بنیان انجام شده است.
روش‌شناسی: روش پژوهش مقاله از نوع روش کیفی «تحلیل مضمون یا تم» می­باشد. نوع تحلیل مضمون به­کار گرفته شده در این پژوهش، از نوع «تحلیل مضمون استقرایی» می­باشد. واحد مطالعه، متخصصین و کارشناسان مطلع به موضوع پژوهش می­باشند که با روش نمونه­گیری گلوله برفی یا زنجیره­ای انتخاب شده­اند. حجم نمونه بااستفاده از نمونه­گیری اشباعی یا قضاوتی (هدفمند) انتخاب شدند و محققین بعد از مصاحبه با 32 نفر به اشباع نظری دست یافتند اما برای اطمینان مصاحبه را تا 38 نفر ادامه دادند. گردآوری داده­ها بااستفاده از مصاحبه نیمه­ساختار یافته انجام شد.
یافته‌ها و نتایج: داده­های به­دست آمده از مصاحبه، درخصوص سوال اصلی پژوهش مبنی بر شناسایی ابعاد و مولفه­های توسعه شهرهای دانش­بنیان؛ بعد از مقوله­بندی و کدگذاری، تحلیل مضمون شده و تعداد پنج مقوله برای توسعه شهرهای دانش­بنیان استخراج شد که عبارتند از: 1. اقتصاد دانش­بنیان با پنج مولفه شامل: توسعه صنایع پیشرفته؛ نظام تشویقی و حمایتی؛ ایجاد بازار سرمایه دانشی؛ اقتصاد هوشمند؛ کسب­وکارهای هوشمند؛ 2. حکمرانی هوشمند با چهار مولفه شامل: ایجاد دولت توسعه­گرا؛ آزادی­های اطلاعاتی؛ توسعه دولت الکترونیکی؛ توسعه زیرساخت فناوری؛ 3. جامعه دانش­بنیان با چهار مولفه شامل: آگاهی­های مدنی؛ مردم هوشمند؛ آموزش دانش­بنیان؛ جامعه اطلاعاتی؛ 4. ارتقای دانش مدیریت توسعه با چهار مولفه شامل: سازمان­های دانش­بنیان؛ توسعه شهرهای دانشی؛ توسعه پایدار؛ توسعه نظام فنی و اجرایی و 5. سیاستگذاری دانش و فناوری با پنح مولفه شامل: تجاری­سازی دانش؛ مراکز تحقیق و توسعه؛ ترویج علم و فناوری؛ نظام ملی نوآوری؛ توسعه مدیریت دانش. عوامل کلیدی موفقیت در ایجاد و توسعه شهرهای دانش­بنیان شامل: 1. توسعه مراکز تحقیق و توسعه و پارک­های علم و فناوری؛ 2. توجه به صنایع های­تک؛ 3. توجه به مدیریت دانش؛ 4. تقویت سرمایه­های انسانی دانشی؛ 5. توسعه زیرساخت­های فناوری؛ 6. ایجاد الگوی ملی نوآوری؛ 7. توسعه اقتصادهای هوشمند و دانش­بنیان؛ 8. توسعه زیرساخت حکمرانی هوشمند؛ 9. توسعه کسب­وکارهای شبکه­ای می­باشد. پیشنهاد می­شود مدیران نسبت به، ایجاد قطب­های دانش و فناوری؛ توسعه زیرساخت­های فناوری؛ توسعه نظام­های حمایتی؛ ایجاد و توسعه کارآفرینی دانش­بنیان و مدیریت دانش­بنیان اقدامات لازم را انجام دهند.
 
 
 
 
 
 

تازه های تحقیق

نتایج و پیشنهادات

توسعه شهرهای دانش­بنیان نوعی نگرشی به توسعه است که هدفش توسعه شهرهای پایدار با رونق اقتصادی است و به منطبق شدن شهرها با اقتصاد دانش­بنیان کمک می­کند و فرصت­هایی را برای خلق دانش، مبادله دانش و نوآوری میان شهروندان فراهم می­کند. همچنین شرایطی را برای شهرها فراهم می­کند که به­کمک آن­ها در رقابت جهانی خود را حفظ کنند. شهرها به­واسطه شتاب و گسترش ناشی از تحولات اقتصادی چند دهه اخیر و حجم گسترده تغییرات پیش­رو به­دلیل شرایط پُرنوسان اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و تکنولوژیکی، به­عنوان اصلی­ترین مرکز فعالیت، زندگی و تفریح انسان­ها با وضعیت بسیار پیچیده­ای در وضع حال و آینده خود مواجه هستند. ازسوی دیگر، به­علت تغییر در سبک زندگی انسان­ها و محدودیت منابع مالی شهری، توسعه شهرها با مشکلات بسیار زیادی مواجه شده­اند. در سال­های آینده روند شهرنشینی شدت یافته و باتوجه به کمبود منابع مختلف برای زیست بشری، لزوم ایجاد و توسعه زیرساخت­های لازم ارتباطی و اطلاعاتی و ... برمبنای دانش در آن­ها احساس می­شود. ایجاد و توسعه شهر­های دانش­بنیان در طول چند دهه گذشته مورد توجه جوامع تحقیقاتی قرار گرفته و در برنامه‌های استراتژیک توسعه، استفاده می‌شود. به­همان اندازه که شناخت یک شهر دانش مهم است مدیریت دانش در توسعه شهرها و مناطق نیز موثر است، به­طوری که بدون مدیریت، توسعه در هیچ کدام از ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی امکان­پذیر نمی‌باشد.

نتایج تحلیل داده­های این پژوهش حاکی از آن است که، تعداد پنج مقوله یا تم اصلی برای توسعه شهرهای دانش­بنیان استخراج شدند که عبارتند از: 1. مقوله اقتصاد دانش­بنیان؛ 2. مقوله حکمرانی هوشمند؛ 3. مقوله جامعه دانش­بنیان؛ 4. مقوله ارتقای دانش مدیریت توسعه و 5. مقوله سیاستگذاری دانش و فناوری. این مقوله­ها همراه با مولفه­های اصلیشان به­عنوان پیش­شرط­های اساسی و مهم در توسعه شهرها برای تبدیل به آن­ها به شهرهای دانش­بنیان مطرح می­باشد.

عوامل کلیدی موفقیت در ایجاد و توسعه شهرهای دانش­بنیان شامل: 1. توسعه مراکز تحقیق و توسعه؛ 2. توسعه پارک­های علم و فناوری؛ 3. توجه به صنایع های­تک (تکنولوژی بالا)؛ 4. گسترش مدیریت دانش در امور مختلف؛ 5. تقویت سرمایه­های انسانی دانشی؛ 6. گسترش و توسعه زیرساخت­های فناوری­های نوین ارتباطی و اطلاعاتی؛ 7. ایجاد الگوی ملی نوآوری؛ 8. توسعه شبکه­های فنی و علمی ملی؛ 9. توجه به توسعه زیرساخت لازم برای کسب و کارهای شبکه­ای و هوشمند و موارد دیگر می­باشد.

براساس نتایج به­دست آمده،. شهر دانش، شهری است که به­طور هدفمند برای تشویق و پرورش دانش طراحی شده است. در این راستا می­توان گفت: شهر دانش یک عنصر برای توسعه اقتصاد منطقه­ای است که در آن ازطریق تحقیق، فناوری و دانش، تخصص­های زیادی گرد هم آمده و مسیر توسعه شهر ازطریق اجماع متخصصین در شهر طی می­شود. شهرهای دانش­بنیان یکی از پارادایم­های کارآمد برای شهرهای پایدار آینده را ارایه می­کنند که در آن به­منظور توسعه دانایی­محور، به تشویق خلاقیت مستمر، اشتراک­گذاری، ارزیابی، نوسازی و به­روزرسانی دانش اقدام کرده­اند.

نتایج به­دست آمده از این پژوهش علاوه بر تولید دانش درخصوص مولفه­های موثر در توسعه شهرهای دانش­بنیان، نسبت به تحقیقات دیگر موارد جدیدی را نیز شناسایی نموده که عبارتند از: 1. در این پژوهش مولفه­های حکمرانی دانش و مدیریت آن، کارکنان متخصص دانشی، کسب و کارهای هوشمند جزو عوامل موثر در اقتصاد دانش­بنیان شناسایی گردید. 2. مبحث حکمرانی هوشمند و زیر مولفه­های موثر آن ازجمله: ایجاد دولت توسعه­گرا و ارتقای آزادی­های اطلاعاتی شناسایی شدند. 3. جامعه دانش بنیان به­عنوان مولفه اصلی در توسعه شهرهای دانش­بنیان می­باشد که تا قبل از این پژوهش در پیشینه­های مطالعاتی بررسی شده مشاهده نگردید. 4. در هیچ کدام از مطالعات انجام شده مولفه ارتقای دانش مدیریت توسعه به­عنوان نقش موثر در توسعه شهرهای دانش­بنیان مطالعه و مورد توجه قرار نگرفته بود. 5. نقش زیرمولفه­های: تجاری­سازی دانش، توسعه مدیریت دانش و ترویج علم و فناوری به­عنوان زیرمولفه­های اصلی سیاست­گذاری دانش و فناوری در پژوهش حاضر مورد تاکید قرار گرفت. 6. در مبحث اقتصاد دانش­بنیان برای اولین بار با زیرمولفه­های ایجاد بازارهای سرمایه دانشی شناساییی و معرفی گردید که در مطالعات قبلی مورد توجه قرار نگرفته بود.

در انجام این مطالعه محدودیت­های چندی وجود داشت که مهمترین آن­ها عبارتند از: 1. همه­گیری کرونا مانعی جدی برای انجام مصاحبه­های حضوری و ارتباط قوی و سازنده با اندیشمندان در ثبت و ضبط نظرات ارزشمندشان شد. 2. وجود تعداد اندک متخصصان ایرانی در این حوزه مانعی در انتخاب حجم نمونه مناسب برای این پژوهش بود. 3. وجود خلاء شدید مطالعاتی در این حوزه، محققان این مطالعه را با مشکلاتی مواجه ساخت. 4. بکر بودن موضوع این مطالعه سبب شد تا مباحث آن­گونه که انتظار می­رفت برای مصاحبه­شونده­ها واضح نباشد و لذا برای رسیدن به اشباع نظری مسیری طولانی پیموده شد.

باتوجه به نتایج به­دست آمده از یافته­های تحقیق، پیشنهادات زیر ارایه می­گردد:

- ایجاد قطب­های تخصصی دانشی و فناوری در پهنه­های مجاز شهر و حمایت از استقرار شرکت­ها و موسسات دانش­بنیان در پهنه­های مورد نظر جهت توسعه شهرهای دانش­بنیان.

- - توسعه مراکز نوآوری و سایر نهادهای لازم، در کنار قطب­های فناوری برای تامین زیرساخت­ها و نهادهای پشتیبان شکل­گیری و توسعه شهرهای دانش­بنیان.

- ساماندهی و توسعه فرایندهای جذب و بومی­سازی فناوری­ها و مشاغل فناورانه وارداتی.

- مشارکت در ایجاد و توسعه فرصت­های شغلی دانش­بنیان، جذب دانش­آموختگان و نیروی انسانی ماهر در قالب ایجاد شرکت­های دانش­بنیان برای کمک به پیشرفت فناورانه.

- تقویت همکاری در بازارسازی و بازاریابی برای محصولات دانش­بنیان و ترویج فرهنگ اقتصاد دانش­بنیان.

- ایجاد و توسعه سازوکارهای حمایت از شرکت­های دانش­بنیان و همچنین سازوکارهای تسهیلاتی و قانونی و رفع موانع حقوقی برای روان­سازی فرآیند فروش محصولات دانش­بنیان.

- خلق مدل­ها و چارچوب­های مبتنی بر دانش و اطلاعات برای توسعه شهرهای دانش­بنیان.

- افزایش ارتباط مدیریت شهری با مراکز علمی و دانشگاهی برای حمایت از ایده­های نو و دانش­بنیان.

- باید فرهنگی ایجاد شود که حامی خبرگان و دانش­آفرینان باشد و با طراحی سیستم­های پاداش، مبتنی بر دانش، حامی فرهنگ درآمدزایی از دانش شویم.

- بازار فروش مناسبی برای محصولات و خدمات شرکت­های دانش­بنیان وجود ندارد، لذا شرکت­های دانش­بنیان می­بایست با ابزارهای مدیریتی، روش­های تجاری­سازی و بازاریابی دانش بیشتر آشنا شوند.

- لازم است همه وزارتخانه­ها و دستگاه­های زیرمجموعه آن­ها و بخش خصوصی نسبت به ایجاد و ابلاغ پستی به نام مدیر ارشد دانش به­عنوان نقشی استراتژیک در توسعه اقتصاد دانش­بنیان اهتمام نمایند.

- مشارکت در ایجاد و توسعه فرصت­های شغلی دانش­بنیان، جذب دانش­آموختگان و نیروی انسانی ماهر (سرمایه انسانی) در قالب ایجاد شرکت­های دانش­بنیان برای کمک به پیشرفت فناورانه.

- درنظر گرفتن استارت­آپ­ها و نقش پارک­های علم و فناوری در اسناد بالادست.

- مدیریت شهری بایستی با ایجاد بسترهای مناسب، راه را برای تحقق شهر دانش­بنیان، هوشمند و خلاق به­عنوان محیط و بستر حکمرانی کارآفرینانه شهری فراهم نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Knowledge-based urban development requirements

نویسندگان [English]

  • karim hanafi niri 1
  • Robabeh pourjabali 2
  • Mahboube Babaei 2
1 PhD student in Sociology, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Sociology, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran.
چکیده [English]

Aim: The application of knowledge is one of the key sources of sustaining growth and development, and in the issues of growth and development of countries, knowledge is considered as a competitive advantage for economic, social, political and cultural issues. ­ Therefore, the development of knowledge-based cities is an approach in which the application of knowledge and information is of great importance, and the economy, production, employment and all-round growth are formed based on it, and investment in knowledge-related fields has attracted the attention of developed countries. The aim of study is identify the components of the development from Knowledge-based cities.
Methodology: The research method of the article is a qualitative method "theme or content analysis". The type of theme analysis used in this research is "inductive theme analysis". The study unit, specialists and experts are aware of the research topic that have been selected by snowball or chain sampling method. Sample sizes were selected by using saturated or judgmental (targeted) sampling and the researchers achieved theoretical saturation after interviewing 32 people, but to be sure, they continued the interview Semi-structured to 38 people.
Findings and Conclusion: The data obtained from the interview, regarding the main research question of identifying the dimensions and components of the development of knowledge-based cities; after categorization and coding, thematic analysis was done Five categories were extracted for the development of knowledge-based cities, which are: 1. Knowledge-based economics with 5 components including: development of advanced industries; incentive and support system; creating a knowledge capital market; smart economy; Smart businesses; 2. intelligent governance with four components including: creating a development-oriented government; freedom of information; development of electronic government; Development of technology infrastructure; 3. Knowledge-based community with four components including: civil awareness; intelligent people; knowledge-based education; Information Society; 4. improving the knowledge of development management with four components including: knowledge-based organizations; Development of knowledge cities; Sustainable Development; Development of technical and executive system and 5. Knowledge and technology policy with five components including: commercialization of knowledge; research and development centers; promoting science and technology; National innovation system; Development of knowledge management. Key success factors in developing knowledge-based cities include: 1. Development of research and development centers and science and technology parks.2. Attention to single industries.3. Pay attention to knowledge management.4. Strengthening knowledge human capital.5. Development of technology infrastructure.7. Creating a national model of innovation.8. Development of smart and knowledge-based economies.9. Development of smart governance infrastructure.10. Network business development. It is suggested that managers create poles of knowledge and technology; development of technological infrastructure; development of support systems; Creation and development of knowledge-based entrepreneurship and knowledge-based management should take necessary measures.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Knowledge-based development
  • Cities of knowledge
  • Knowledge-based cities
  • Development of knowledge-based cities
  • the pattern of knowledge-based cities
اسدی، ر. و رزقی­شیرسوار، ه. (1398). ارائه مدل توسعه شرکت­های دانش­بنیان درجهت توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: شهر تهران). فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای). 9 ( 2)، 599-614.
اشتری، ح. و پرهیز، ف. (1399). شهر دانش­محور. تهران: تیسا.
انتظاری، ی. (1397). چارچوب مفهومی توسعه دانش­بنیان. در: محورهای توسعه دانش­بنیان: چارچوب مفهومی و داده­های ایران. تهران: موسسه پژوهش و برنامه­ریزی آموزش عالی.
انتظاری، ی. و محجوب، ح. (1392). تحلیل توسعه اقتصاد دانش ایران براساس بند چشم­انداز 1404. راهبرد فرهنگ. 6 (24)، 65- 97.
http://www.jsfc.ir/article_15140.html
بهزادپور، ا.، فرزادبهتاش، م.ر. و سعیده­زرآبادی، ز.س. (1400). تبیین مدل مفهومی توسعه شهری دانش­بنیان مبتنی بر رویکرد مدل­سازی ساختاری تفسیری موردپژوهی: کلان­شهر تهران. فصلنامه شهر پایدار. 4 (2). 73-90. 
 https://www.jscity.ir/article_134323.html
پوررمضان، ع.، پورحسین­روشن، ح. و علی­اکبری، ص. (1395). شهر دانش­بنیان: استراتژی توسعه آینده شهر زنجان به­عنوان یک شهر پایدار و خلاق. فصلنامه آمایش محیط. 9 (35)، 171-193.
http://ebtp.malayeriau.ac.ir/article_537823.html
جمعه­پور، م. و همکاران (1396). تدوین راهبردهای توسعه شهری با رویکرد توسعه دانش­بنیان (مورد مطالعه: شهر صنعتی اراک). فصلنامه علمی- پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری. 5 (20)، 53-65.
http://iueam.ir/article-1-768-fa.html
حمیدی­زاده، م.ر. (1395). توسعه نوین اقتصادی و اجتماعی دانش­بنیان. تهران: ترمه.
خلیلی، ا. و دهقانی، م. (1399). تحلیل مطلوبیت رویکرد خوشه­ای در توسعه شهری دانش­بنیان اصفهان. نشریه علمی معماری و شهرسازی ایران. 11 (2)، 205-222.
https://www.isau.ir/article_121649.html
خنیفر، ح. و مسلمی، ن. (1397). اصول و مبانی روش­های پژوهش کیفی: رویکردی نو و کاربردی. تهران: انتشارات نگاه دانش.
دهقانی، م.، حقیقت­نائینی، غ. و زیردست، ا. (1400). تحلیل ظرفیت نهادی توسعه شهری دانش­بنیان اصفهان. نامه معماری و شهرسازی. 13 (31)، 5-22.
http://aup.journal.art.ac.ir/article_915.html
رفیعیان، م. و حق­روستا، س. (1399). شهر دانش­محور؛ حلقه ضروری اتصال به شهر آینده. فصلنامه چشم­انداز شهرهای آینده. 1 (1)، 51-62.
http://jvfc.ir/article-1-35-fa.html
روستایی، ش.، رنجبرنیا، ب. و پورمحمدی، م.ر. (1400). تحلیلی بر مفهوم توسعه شهری دانش­بنیان با تاکید بر عامل شکاف دیجیتال در کلانشهرهای ایران (مورد: تبریز 2018). نشریه علمی و پژوهشی جغرافیا و برنامه­ریزی. 25 (75)، 157-170.
https://journals.tabrizu.ac.ir/article_10824.html?lang=en
عابدینی، ا. و همکاران (1399). امکان­سنجی اجرای شهر دانش­بنیان در کلان­شهر تبریز با رویکرد توسعه مبتنی بر دانش. مطالعات ساختار و کارکرد شهری. 7 (24)، 155-157.
Doi. 10.22080/USFS.2020.16690.1829
علی­اکبری، ا. (1399). تحلیل ساختاری پیشران­های توسعه شهری دانش­بنیان مطالعه موردی: کلانشهر تهران. فصلنامه علمی پژوهش و برنامه­ریزی شهری. 11 (42)، 1- 20.
Doi. 20.1001.1.22285229.1399.11.42.1.2
علی­اکبری، ا. و اکبری، م. (1398). توسعه دانش­بنیان؛ تدوین نقشه راهبردی کلان­شهر تهران. پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری. 7 (1)، 151-170.
Doi. 10.22059/JURBANGEO.2019.274413.1050
صادق­زاده­وایقان، ع.، حسن­زاده، م. و نجفقلی­نژادورجوی، ا. (1392). اطلاعات و جریان اطلاعات در سازمان­ها. تهران: نشر کتابدار.
صالحی، م.ج.، انتظاری، ی. و مهرپرور، م. (1397). نقش سرمایه انسانی در توسعه دانش­بنیان. در: محورهای توسعه دانش­بنیان: چارچوب مفهومی و داده­های ایران. تهران: موسسه پژوهش و برنامه­ریزی آموزش عالی.
طبیبیان، م. و نجارصادقی، م. (1396). به­سوی شهرهای دانش­بنیان. در: نخستین کنفرانس ملی به­سوی شهرسازی و معماری دانش­بنیان. تهران (3 اردیبهشت 1396).
https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=77314
فتحیان، م. و مهدوی­نور، ح. (1396). مبانی و مدیریت فناوری اطلاعات. تهران، دانشگاه علم و صنعت ایران.
فراستخواه، م. (1397). ابعاد فرهنگی و اجتماعی «توسعه دانش­بنیان». در: محورهای توسعه دانش­بنیان: چارچوب مفهومی و داده­های ایران. تهران: موسسه پژوهش و برنامه­ریزی آموزش عالی.
فقیه­سبزواری، ع. (1395). ارائه الگوی پیشنهادی توسعه دانش­محور شهر مشهد با رهیافت گردشگری. پایان­نامه کارشناسی ارشد. مشهد: دانشگاه فردوسی.
فیروزی، م.ع. و همکاران (1398). تحلیل مولفه­های تبیین­کننده حکمروایی شهری دانش­بنیان (مطالعه­ای در کلان­شهر تبریز).  پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری. دوره 7. شماره 3 (پاییز 1398). صص.: 471-489.
Doi. 10.22059/JURBANGEO.2019.253968.880
کریمی، ج. و جمالی­نژاد، م. (1390). شاخص­های توسعه جامعه دانش­محور در شهر اصفهان. در: دومین همایش ملی مدیریت پژوهش و فناوری، تهران.  
https://civilica.com/doc/199919/
نادری، ا. (1397). استلزامات توسعه دانش­بنیان در ایران. در: محورهای توسعه دانش­بنیان: چارچوب مفهومی و داده­های ایران. تهران: موسسه پژوهش و برنامه­ریزی آموزش عالی.
وصالی­آذرشربیانی، م. (1396). بررسی ارتباط بین سرمایه اجتماعی و توسعه شهری دانش. سیاست­­نامه علم و فناوری. 7 (1)، 17- 30.
Doi: 20.1001.1.24767220.1396.07.1.5.5

 

CAPTCHA Image