طراحی و اعتبارسنجی مدلی جهت ارزیابی وضعیت داده باز نهادهای دولتی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تهران، ایران

2 دکتری، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

3 دکتری، مهندسی فناوری اطلاعات، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تهران، ایران.

چکیده

هدف: داده‌های باز به داده‌های غیرمحرمانه گفته می‌شود که بدون هیچ محدودیتی در استفاده یا توزیع، در دسترس قرار می‌گیرند. داده‌های دولتی باز ابزاری برای توانمندسازی شهروندان و دادن دسترسی و مجوز به آن‌ها برای استفاده از داده‌های تولید شده توسط بخش دولتی است، به طوری که آن‌ها می‌توانند از داده‌ها استفاده کنند، ذخیره نمایند، توزیع مجدد کنند و آن‌ها را با سایر منابع داده ادغام نمایند. ارائه اطلاعات به صورت داده باز، کاهش فساد، کسب اعتماد عمومی و ایجاد جامعه مردم‌سالار را درپی دارد. همچنین داده‌های باز امکان بیشتری برای پایش فعالیت‌های حاکمیتی فراهم می‌کند. متأسفانه علی‌رغم اهمیت موضوع و وجود الزامات قانونی، هنوز هیچ مدل قابل استنادی جهت ارزیابی وضعیت داده باز نهادهای دولتی ایران ارائه نگردیده است. این پژوهش با هدف طراحی و اعتبارسنجی مدلی جهت ارزیابی وضعیت داده باز نهادهای دولتی ایران با تمرکز بر محورهای عمومی، جهت پیشبرد اهداف مرتبط با شفافیت نهادها و سازمان‌های حاکمیتی انجام شده است.
روش: روش پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و همچنین، به لحاظ نوع داده‏ها، از نوع ترکیبی (کیفی/ کمّی) است. برای شناسایی گویه‏های ارزیابی شاخص داده باز از سه منبع اطلاعاتی استفاده شده است. در ابتدا مبانی نظری و پژوهش‏های انجام شده در این حیطه بررسی و گویه‏های پیشنهاد شده توسط صاحب‏نظران استخراج گردید. در ادامه، با استفاده از روش نمونه‏گیری هدفمند و گلوله برفی، نخبگان و مطّلعان حوزه انتخاب شده و با آن‌ها مصاحبه‌های عمیقِ نیمه‌ساختاریافته تا رسیدن به اشباع نظری در مورد گویه‌ها، انجام گرفت. منبع اطلاعاتی سوم نیز، مصوبه شماره (1) جلسه شانزدهم شورای اجرایی فناوری اطلاعات ایران بوده است که با هدف ارتقای شفافیت و دسترسی آزاد شهروندان به داده‌های باز دستگاه‌های اجرایی مطرح شده و مطابق آن کلیه دستگاه‌های اجرایی ملزم به انتشار داده‌های خود در 12 دسته هستند. پس از شناسایی و ترکیب گویه‌های مشابه و وزن‌دهی آن‌ها، مدل اولیه بدست آمد. به منظور تحلیل روایی گویه‏های مدل اولیه از شاخص روایی محتوا (CVI) استفاده شده است. در نهایت نیز برای صحت‏سنجی مدل اولیه از مدل‏سازی معادلات ساختاری و آزمون‏های آماری مرتبط استفاده شده و نهایی‌سازی مدل انجام شد.
یافته‏ها: بررسی سه منبع اطلاعاتی ذکر شده که جهت شناسایی شاخص‏های ارزیابی داده دولتی باز مورد استفاده قرار گرفتند، به شناسایی 33 شاخص در قالب چهار بُعد مختلف اطلاعات پایه‏ای، اطلاعات مالی، مشارکت‏پذیری و نظام حقوقی و عملکردی منجر شد. در ادامه پس از بررسی روایی، پایایی و صحت‏سنجی مدل اولیه، 29 شاخص در قالب چهار بُعد ذکر شده، جهت ارزیابی داده دولتی باز مورد تایید قرار گرفتند. نتایج روش بهترین- بدترین که جهت اولویت‏بندی ابعاد از لحاظ اهمیت مورد استفاده قرار گرفته نیز نشان داد، ابعاد اطلاعات مالی با وزن %08/51، نظام حقوقی و عملکردی با وزن %57/23، مشارکت‌پذیری با وزن %42/18و اطلاعات پایه‏ای با وزن %94/6 به ترتیب مهم‏ترین تا کم‏اهمیت‏ترین ابعاد در ارزیابی داده دولتی باز هستند.
نتیجه‏گیری: یافته‏های پژوهش حاضر پتانسیل لازم جهت تسهیل فرآیند ارزیابی صحیح داده دولتی باز از طریق توجه به شاخص‏ها و ابعاد مرتبط را دارد. یافته‏ها می‏تواند به مسئولین، پژوهشگران و عموم مردم کمک نماید تا با در نظر گرفتن شاخص‏های ارزیابی ذکر شده، ارزیابی مناسبی از سازمان‌ها و یا موسسات دولتی داشته باشند تا متعاقباً پیامدهای مثبت داده دولتی باز در جامعه نمایان شود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Design and Validation of a Model to Assess the Open Data Status of Iranian Government Institutions

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Mazoochi 1
  • Mohammad Hossein Khani 2
  • Mohammad Moradi 3
1 Assistant Professor, Research Institute for Information and Communication Technology, Tehran, Iran
2 PhD., Imam Sadeq University, Tehran, Iran.
3 PhD., Information Technology Engineering, Research Institute for Information and Communication Technology, Tehran, Iran
چکیده [English]

Purpose: Open data refers to non-confidential data that is made available without restrictions on use or distribution. Open government data is a tool for empowering citizens and giving them access to and permission to utilize data produced by the government sector. This enables individuals to use, store, redistribute, and integrate the data with other sources. Providing information as open data helps reduce corruption, fosters public trust, and contributes to the development of a democratic society. Open data offers significant opportunities for monitoring governance activities. Unfortunately, despite the importance of this issue and the existence of legal requirements, no reliable model has yet been developed to assess the open data status of Iranian government institutions. This study aims to design and validate a model for evaluating the open data status of these institutions, focusing on general axes to promote transparency within governmental organizations.
Method: The research method is applied in terms of purpose and utilizes a mixed data type, incorporating both qualitative and quantitative approaches. Three sources of information were utilized to identify the items for evaluating the open data index. Initially, the theoretical foundations and research conducted in this field were reviewed, and items suggested by experts were extracted. Subsequently, elites and scholars in the field were selected using purposive and snowball sampling methods, and in-depth semi-structured interviews were conducted with them until theoretical saturation regarding the items was achieved. The third source of information was Resolution No. 1 from the 16th session of the Executive Council of Information Technology in Iran. This resolution was proposed to enhance transparency and ensure citizens have free access to the open data of executive agencies. According to the resolution, all executive agencies are required to publish their data in twelve categories. After identifying and combining similar items and weighting them, the initial model was developed. To assess the validity of the items in the initial model, the Content Validity Index (CVI) was employed. Finally, structural equation modeling and related statistical tests were employed to validate the initial model, leading to its finalization.
Findings: A review of the three previously mentioned information sources used to identify open government data evaluation indicators resulted in the identification of 33 indicators categorized into four distinct dimensions: basic information, financial information, participation, and legal and functional systems. Following an examination of the validity and reliability of the initial model, 29 indicators within these four dimensions were approved for the evaluation of open government data. The results of the best-worst method used to prioritize dimensions based on their importance revealed that the dimensions of financial information, with a weight of 51.08%, are the most important, followed by the legal and functional system at 23.57%, participation at 18.42%, and basic information at 6.94%. These findings indicate the ranking of dimensions in the evaluation of open government data, from most to least important.
Conclusion: The findings of this study have the potential to enhance the accurate evaluation of open government data by focusing on the relevant indicators and dimensions. The findings can assist officials, researchers, and the general public in properly evaluating government organizations or institutions by taking into account the specified evaluation indicators. This approach will enable the positive impacts of open government data to be observed in society.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Best-Worst Method
  • Evaluation Model
  • Open Data Index
  • Open Government Data
  • Multi-Criteria Decision-Making Method
  • Transparency
ابوالمعالی، ف.س.، دانش‌فرد، ک.ا.، پورعزت، ع.ا. (1399). الگویی برای شناسایی پیشران‌های کاربست مدل حکومت باز در دستگاه‌های اجرایی ایران (مورد مطالعه: وزارت کشور). مدیریت دولتی، 12(1): 145-174.
جمالی، ق.ع.، نرگسیان، ع.، پیران‌نژاد، ع. (1396). ارزیابی وضعیت شفافیت درگاه سازمان‌های دولتی (مطالعۀ موردی: وزارتخانه‌های ایران). مدیریت دولتی، 9(1).      https://doi.org/10.22059/jipa.2017.230125.1964
عزیزی، ح.، عامری، ف. (1400). مطالعه تطبیقی میزان شفافیت الزامات زیست‌محیطی در قراردادهای بالادستی نفت و گاز در حقوق ایران و آمریکا. حقوق تطبیقی، 8(2): 165-186.
                                                            https://doi.org/10.22096/law.2021.114404.1549
مرادی، م.، مازوچی، م. (1400). ارائه یک روش جامع ارزیابی داده‌های دولتی باز با هدف بهبود کیفیت داده‌ها و افزایش اقبال شهروندان. تعامل انسان و اطلاعات، ۸(۴).
CAPTCHA Image