تحلیل ویژگی های کتابشناختی و سیر تاریخی نشر مقالات فارسی در زمینه ی خدمات و منابع مرجع

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز

2 کتابدار. موسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی خوزستان

چکیده

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی سیر تاریخی انتشار مقالات فارسی در زمینه‌ی خدمات و منابع مرجع است.
روش: این پژوهش مروری است و به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از تحلیل محتوا انجام گرفته است. عبارت‌ها و کلیدواژه‌های مرتبط با خدمات و منابع مرجع در مجلات و پایگاه‌های علمی ایران در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی مورد جست‌وجو قرار گرفت. تعداد 75 مقاله شناسایی و بر اساس این دو موضوع تنظیم شدند.
یافته‌ها: نخستین مقاله در سال 1355 منتشر شد و سپس تا سال 1371 مقاله‌ای منتشر نشد. دهه‌ی 1380 با انتشار 44 مقاله دوران شکوفایی بزرگ است و مفاهیمی مرتبط با ارزیابی و بازاریابی فرایند و محصولات خدمات مرجع کتابخانه‌ها نیز مطرح می‌گردد. سال 1387 را با 11 مقاله می‌توان سال پربار و سال خدمات دیجیتالی قلمداد نمود. در دهه‌ی نود، توجه به کاربران و نظام‌های اطلاعاتی و نقد کتاب از جایگاه بالاتری برخوردار است.
نتیجه گیری: نتایج این پژوهش ضمن نشان دادن نقاط قوت و ضعف وضعیت موجود، می‌تواند به پی بردن به فرصت‌ها و پر نمودن شکاف‌های موجود در حوزه خدمات و منابع مرجع کمک کند، و همانند نقشه راه پژوهشگران، مؤلفان و ناشران عمل کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of bibliographic characteristics and historical trend of publication of Persian articles on reference services and sources

نویسنده [English]

  • Saeed Malekmohammadi 2
2 Librarian. Khuzestan Jahad Daneshgahi Institute of Higher Education
چکیده [English]

Abstract
Purpose- This research attempted to investigate bibliographic characteristics and historical trend of publication of Persian articles on reference services and sources.
Method- This study is a of a review type which used content analysis method. Phrases and keywords related to reference services and sources were used to search databases and journals in the field of library science. 75 articles were identifies and classified based on the two topics under investigation.
Findings- The first article was published in 1976 and then no articles was published until 1992. The decade 2000s with 44 articles is the proliferation era of publishing articles on reference services and sources in Persian. The year 2008 with 10 articles achieved the highest rank. The decade 2010’s witnessed articles on information systems, users, and book reviews.
Results- The results will reveal the gap in this regard and can help researchers as the route map to direct research in the field of reference services and sources. The can also increase the quality and quantity of the articles published in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • reference services
  • reference sources
  • Persian articles
  • literature review
  • library services
- آشیم،م؛ سیدقطبی،م(1387).  « خدمات مرجع دیجیتال رویکردی نوین به ارائه خدمات در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی»، ارتباط علمی ،9(2).
- آفولابی، م(1378).  «کاربرد سازه‌های تشخیصی در مذاکره پرسش کاوی در خدمت مرجع» ؛ ترجمه مجید حیدری، اطلاع‌رسانی،15(1 و 2): 36-43.
- اباذری،ز؛ دلشاد،ا(1391).  «ارائه پیشنهادی برای ایجاد طرح میز دیجیتال در کتابخانه‌های دانشکده فنی دختران تهران" دکتر شریعتی» ، دانش‌شناسی(علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)،5(18):1-23.
- ار، ر(1385) .  «سنجش خوبی خدمات کتابخانه: چارچوب کلی برای مقیاس‌های کمی» ؛ ترجمه ابراهیم افشار، فصلنامه کتاب، ص 229- 250 .
- اسعدی شالی، ع؛ باقری، م(1387)  . « امکان‌سنجی ارائه خدمات کتابداری بالینی در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تبریز»، کتابداری،42(47):113-138. 
- اصنافی، ا(1388). نرم‌افزارهای اجتماعی درخدمات کتابخانه‌ای، رشد آموزش علوم اجتماعی ، 13(1): 18-27. 
- التماسی،مهشید؛ فهیم نیا،فاطمه(1390).  «میزان انطباق مهارت‌های خدمات مرجع و اطلاع‌رسانی و محتوای آموزشی سرفصل‌های دانشگاهی (مطالعه موردی و مقایسه‌ای سرفصل دانشگاه تهران)» ،کتابداری و اطلاع‌رسانی-14(3):193-223.
- باباغیبی، ن؛ فتاحی، ر(1387).  «مقایسه سنجش کیفیت خدمات کتابخانه‌های دانشگاه فردوسی از دیدگاه کاربران و کتابداران با استفاده از ابزار لایب کوآل» ، کتابداری و اطلاع‌رسانی،11(4):255-274. 
- باقریان، ن(1387).  «خدمات مرجع دیجیتال در دنیای مجازی» ، اطلاع‌یابی و اطلاع‌رسانی، (10):61-66. 
- برادفورد ،جین تی ؛ کاستلو،باربارا ؛لینالت، رابرت(1384).  «خدمات مرجع در عصر دیجیتال: تجزیه و تحلیل منابع به‌کاررفته برای پاسخگویی به سؤالات مرجع» ،ترجمه علی نجفی، نما ، 5(3).
- بیگدلی،ز(1390).  «اصول کار مرجع »، کتاب ماه کلیات، 14(4):54-57. 
- --------(1380).  «پیدایش و گسترش خدمات مرجع در کتابخانه‌ها»، علوم تربیتی و روانشناسی،8(1 و 2): 135-154.
- --------؛ مهرتاش،پونه(1386).  «ارزیابی منابع مرجع هنر دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس و الزهرا و مقایسه آن‌ها با معیارهای ملاک و نیازهای استادان و دانشجویان هنر» ، مجله پژوهشهای تربیتی و روانشناختی، 3(1): 95-122.
- پمرانتز، ج(1389) .  «ارزیابی خدمات مرجع بر خط» ؛ ترجمه فائزه طباطبایی، کتاب ماه کلیات،14(1):67-73.
- تجدد، ن(1355).  «خدمات و مراجعات برای استفاده کنندگان»، کتابداری، (6): 48-58. 
- جکسون، م(1371).  «آموزش مرجع و تکنولوژی» ؛ ترجمه علیرضا بهمن آبادی، فصلنامه کتاب،3،: 91-111. 
- جمشیدی قهفرخی، ف(1392).  «ارزیابی محتوایی میز مرجع دیجیتال کتابخانه‌های مرکزی برترین دانشگاه‌های وزارت علوم،تحقیقات و فناوری» ، فصلنامه نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی،2(4): 1-10.
- جناب زاده، ر(1382).  «پست الکترونی و مصاحبه مرجع» ، فصلنامه کتاب، (54): 81-87.
- حسن زاده، م(1382) .  «خدمات مرجع الکترونیکی: شیوه‌های نوین پاسخگویی به پرسش‌های مرجع» ، کتابداری و اطلاع‌رسانی،6(4):97-107.
- حمیدی، ع(1385).  «ارائه خدمات مرجع در محیط الکترونیک» ، فصلنامه کتاب، 65: 13-22.
- حیدری، غ(1387).  «قیمت‌گذاری منابع و خدمات اطلاعاتی» ، فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 11(1):279-308. 
- خاصه، ع؛ کرمی، ن(1389).  «خدمات کتابخانه‌ای:حلقه مفقوده در برنامه‌های آموزش الکترونیکی در ایران» ، فصلنامه کتاب؛(82):133-145. 
- خدامی،م؛ درودی،ف؛  سلاجقه،م (1394).  «امکان‌سنجی ارائه خدمات مرجع الکترونیکی در کتابخانه‌های عمومی شهر تهران» ، تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 20(3): 553-571.
- داودیان، ف(1382).  «تحول خدمات اطلاع‌رسانی در کتابخانه‌های مجازی» ، پیام کتابخانه، 15(1 و 2): 5-16. 
- داورپناه، م(1381).  «رویکرد اجتماعی- فرهنگی و تاریخی در مطالعه کتابشناختی و منابع مرجع» ، فصلنامه کتاب.  3(2): 95-104.
- درودی، ف(1387).  «کتابخانه نابینایان و کم بینایان خدمات ویژه در کتابخانه ملی ایران» ، کتاب ماه کلیات ، دی:70- 77 .
- دری فر، ن (1379).  «روند انتشار منابع مرجع فارسی در رشته علوم و فناوری در سالهای 77-1358» ، فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 3(2): 23- 48.
- رادر، هانلر. ب (1393).  «سواد اطلاعاتی در محیط مرجع: آمادگی برای آینده» ؛ ترجمه ایرج مرادی، اندیشه و راهبرد.
- رئیسی، صدیقه ؛ جوکار،عبدالرسول؛ پاپی، احمد(1390).  «فن‌آوری‌های اطلاعاتی بر استفاده کاربران از خدمات مرجع: از دیدگاه کتابداران مرجع کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌های ایران» ، مدیریت اطلاعات سلامت، 8(6): 884-893.
- رفوآ، ش (1387).  «خدمات مرجع دیجیتالی: رویکردی نو به پاسخگویی پرسش‌های مرجع» ، اطلاع‌یابی و اطلاع‌رسانی، (7): 42-82 .
- زارعی، ه؛ سکندری،م (1392). « امکان‌سنجی ایجاد خدمات مرجع الکترونیکی با دیدگاه کاربر محور مطالعه موردی: کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران» ، دانش‌شناسی(علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)،6(23): 23-34.
- زاهدی انارکی، ر؛ سلیمان زاده، ن(1390).  «فناوری وب2:رویکردی نو در ارتقاء خدمات کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی دانشگاهی» ، کتاب ماه کلیات؛ 14(7): 64-73.
- زبردست،م(1389).  «خدمات مرجع دیجیتالی با نگاهی به سامانه"پرسش از کتابدار"سازمان کتابخانه‌ها،موزه ها و مراکز اسناد آستان قدس رضوی» ، شمسه، 2(6).
- سلیمانی، م؛ پریرخ، م(1384).  «ارزیابی کتاب‌های مرجع چاپی و تخصصی کتابخانه‌های دانشگاه فردوسی مشهد از نظر روزآمدی، اعتبار،جامعیت و تعادل موضوعی» ، فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 8(1): 9-32.
- شعبانی، ا؛ لشکری، ز(1389).  «اندیشه‌های کریشان کومار در نگارش کتاب مرجع شناسی لاتین» ، کتاب ماه کلیات،14(1): 16-20.
- شهرابی،ر؛ خسروی،ف(1391).  «پیش‌نیازهای  راه‌اندازی  پورتال جامع کتابخانه ملی برای ارائه خدمات مشترک بین‌کتابخانه‌ای» ، فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 92: 60-72.
- شیرزاد،م؛ سپهر،ف(1388).  «بررسی نگرش دانشجویان دانشگاه‌های تهران،تربیت‌معلم و شهید بهشتی درباره‌ی خدمات اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های آن دانشگاه‌ها» ، تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی (پیام کتابخانه سابق)، 15(2): 123-142.
- شهبازی، م(1381).  «بهره‌وری در خدمات جستجو و بازیابی اطلاعات در بخش اطلاع‌رسانی» ، کتابداری، 39: 157-174.
- صیادی تورانلو، ح؛ منصوری، ح؛ جمالی، ر(1387).  «شناسایی و رتبه‌بندی ابعاد کیفیت خدمات کتابخانه‌ای با رویکرد فازی(مطالعه مورد: کتابخانه‌های دانشگاه یزد)» ، کتابداری و اطلاع‌رسانی، 11(4): 211-238.
- عصاره،ف؛ بیگدلی،ز ؛ منصوری،ع(1386).  «ارائه الگویی برای میز مرجع دیجیتالی مرکز اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران بر اساس تحلیل محتوایی میزهای مرجع دیجیتالی کتابخانه‌های ملی جهان» ، کتابداری و اطلاع‌رسانی ،10(3): 125-148. 
- علیزاده، ح(1385).  «بررسی کاربرد اصول بازاریابی  محصولات و خدمات کتابخانه‌ها» ،کتابداری و اطلاع‌رسانی،9(4): 109-126.
- عینی،ا(1384).  «اطلاعات چیست؟ "مفهوم اطلاعات" در مراجع تخصصی و از دیدگاه برخی صاحب‌نظران کتابداری» ، فصلنامه کتاب (61): 29-34.
- غائبی، ا(1371).  «خدمات مکانیزه مرجع» ، فصلنامه کتاب، 3 : 75-90. 
- غنیان، ش(1390).  «بررسی آماری خدمات مرجع الکترونیک در حوزه اسناد در کتابخانه‌های مجالس قانونگذاری جهان» ، فصلنامه اسناد بهارستان،1(4): 427-437.
- فراشباشی آستانه،م؛ صیاد عبدی،ا(1388).  «تأثیر نقش ساختار کتاب‌های مرجع کودکان و نوجوانان بر یادگیری: مرور ادبیات» ، فصلنامه کتاب،86 :41-49.
- فهیم نیا، ف؛  مظفری، ط(1389).  «بررسی ضرورت ایجاد خدمات مرجع الکترونیکی در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران با دیدگاه کاربر محور» ، تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی ؛ 44(54): 13- 34 .
- فیضی،ع(1376).  «خدمات مرجع و رضایت استفاده‌کنندگان» ، اطلاع‌رسانی،13(3 و 4).
- قاسم زاده، ع(1386).  «افت و خیز در زبان ترجمه (نقدی بر ترجمه کتاب مرجع شناسی ویلیام ا.  کتس)» ، ماهنامه کتاب ماه ادبیات،(4): 85-91.
- قانع، م(1383).  «خدمات مرجع دیجیتالی در کتابخانه‌های دانشگاهی»، کتابداری،38(42): 99-124.
- کاشانی زاده، ا(1380).  «بررسی میزان رضایت دانشجویان از خدمات کتابخانه‌های دانشگاه آزاد خوزستان»، فصلنامه کتاب،زمستان: 38-58. 
- کورتویس، م (1380).  «مرجع سیار:نگرشی نو در ارائه خدمات به کاربران »؛ ترجمه ملیحه خوش تراش سندی، فصلنامه کتاب، 12(4): 121-127. 
- کوشا، ک(1378) . «دیسک ویدئویی دیجیتال: گام تکاملی آینده برای انتشار منابع مرجع چندرسانه‌ای»، ترجمه جواد بشیری،پیام کتابخانه ، 9(4): 6-10.
- کوشا، ک(1376).  «استفاده از منابع چندرسانه‌ای در خدمات مرجع»، فصلنامه کتاب، بهار و تابستان: 73-92.
- کومار، م؛ موار، جی. کی.  و(1387). خدمات مرجع مجازی: کتابخانه‌های آنلاین 7/24 ؛ ترجمه مریم رحمتی تاش، اطلاع‌یابی و اطلاع‌رسانی،  (17): 23-27.
- کیس، د (2006).  جست‌وجوی اطلاعات: بررسی تحقیقات درباره اطلاع‌یابی، نیازهای اطلاعاتی،  و رفتار اطلاعاتی.  ویرایش دوم.  ترجمه زاهد بیگدلی، شبنم شاهینی، روح اله خادمی و صدیقه طاهرزاده موسویان.  اهواز: دانشگاه شهید چمران، 1393.
- گیلوری، ع (1374).  «اطلاع‌رسانی و تغییر روند خدمات مرجع»، فصلنامه کتاب، پاییز و زمستان: 69-85.
- لویس ،ک.  ؛ گروت ،سندرا ال.  د (1389).  «نقاط دسترسی مرجع دیجیتال:یک تحلیل کاربردی»؛ ترجمه عباس اسلامی؛ حمید کشاورز، ارتباط علمی ،16(2).
- محسنی، ح(1377).  «پشتیبانی از خدمات مرجع در مرکز اطلاع‌رسانی و جهاد علمی جهاد»، فصلنامه کتاب ،پاییز و زمستان: 132-142.
- محمداسماعیل، ص ؛ موحدی، ف؛ زرین آبادی، ز(1391).  «نرم‌افزارهای اجتماعی: ابزارهایی جهت ارائه خدمات اطلاعاتی آسان و بی‌واسطه به کاربران کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی»، کتاب ماه کلیات ، 15(10): 70- 77 .
- محمداسماعیل، ص؛ نیکخواه، ز(1387).  «RSSو کارکردهای آن در کتابداری و اطلاع‌رسانی»، فصلنامه کتاب 75 :13-22
- محمدی، ف(1391).  «ارزیابی محیط رابط کاربر خدمات مرجع مجازی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران از دیدگاه کاربران»، فصلنامه نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی ،1(3) :1-12.
- محمدی استانی، م(1392).  «مرجع شناسی سرشت و ساختار منابع مرجع»، کتاب ماه کلیات،16(4) : 40-43.
- محمدی استانی، م(1392).  «منابع مرجع تخصصی چاپی و الکترونیکی(انگلیسی)»، کتاب ماه کلیات، سال 16(11) :44-47.
- مرادی، ن(1371).  «خدمات مرجع» ، فصلنامه کتاب،3 :9-27 .
- مرادی،ا ؛ حریری،ن(1390).  «بررسی انواع خدمات مرجع در کتابخانه‌های مرکزی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی»، فصلنامه دانش‌شناسی(علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)، 4(13) : 39-50.
- مکی، ت؛ مکی، ک(1372).  «کیفیت گرایی: رهبرد دمینگ در خدمات کتابخانه»؛ ترجمه اسدالله آزاد، پیام کتابخانه،3(1) : 37-45.
- منصوریان،ی(1388).  «نگاهی بر خدمات مرجع و اطلاع‌رسانی» ، کتاب ماه کلیات، مهر: 18-21.
- نقی مهرطبایی، ا(1385). «امکان‌سنجی ارائه خدمات مرجع الکترونیکی در مراکز اطلاع‌رسانی تخصصی شهر تهران»، کتابداری،40(45) : 213-231. 
- نقی مهرطیابی، ا(1383).  «همایش ویدئویی و خدمات مرجع در کتابخانه‌های دانشگاهی»، فصلنامه کتاب، 60: 103-113
- نقی مهر طبایی، ا؛ علیپور حافظی، ح(1384). «استانداردها در خدمات مرجع نیازی»، کتابداری،39(44) :209-227. 
- نوروزی،ع(1387). «کتابخانه 2: خدمات کتابخانه‌ای مبتنی بر وب2»، کتاب ماه کلیات ،آبان: 24-35. 
- نوروزی،ی؛ فلسفین، س(1394).  «بررسی کتاب‌های مرجع فارسی چاپی کودکان و نوجوانان منتشر شده بین سال‌های 1390-1385 از نظر اعتبار وسعت و کیفیت »، تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی،21(2):325-339.
- نوشین فرد،ف؛ اسماعیل زاده،آ(1390).  «ارائه الگویی برای میز مرجع دیجیتال کتابخانه‌های دانشگاهی ایران بر اساس تحلیل محتوای میز مرجع دیجیتال کتابخانه‌های دانشگاه‌های برتر دنیا»، دانش‌شناسی(علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات) ،3(12) : 99-116.
- ولی زاده حقی،س(1385).  «بررسی زیرساخت‌های ارائه خدمات اطلاعاتی در کتابخانه‌های تخصصی دولتی شهر تهران»، فصلنامه کتاب،(67) : 13-28. 
- هاملشای، م(1379). «آیا به راستی ما به کاربرانمان ارائه خدمت می‌کنیم؟ الگویی برای ارزیابی و توسعه خدمات مرجع در اینترنت»؛ ترجمه  رویا مکتبی فرد، کتاب ماه کلیات/آذر و دی، : 39-40.
- یاری فیروزآبادی،ح(1386). «پست الکترونیکی و نیاز کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی به آن»، ارتباط علمی،7(2).
CAPTCHA Image